Ο Ανδρέας παρουσίασε τη Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη πριν από 46 χρόνια. Ένας άνθρωπος που είναι σήμερα 50 ετών δεν έχει μνήμες από το γεγονός. Ένας εξηντάρης ίσα που το θυμάται, αν είχε ασχοληθεί τότε. Και ένας άνθρωπος που βγαίνει τώρα στη σύνταξη, τότε τελείωνε το σχολείο. Δεν είναι, απλώς, παρελθόν. Είναι άλλος κόσμος.
Ο Ανδρέας πέθανε πριν από 24 χρόνια, το γεγονός πάει σχεδόν μία γενιά πίσω. Η χώρα ήταν στη δραχμή και ακόμα είχε κάτι από το βαλκανικό χνούδι στο πρόσωπο της. Συχνά δε, λησμονούμε ότι ως κείμενο και πολιτική πρωτοβουλία, η Διακήρυξη απευθύνετο κατά κύριο λόγο σε ανθρώπους που είχαν γεννηθεί στις δεκαετίες του ’20, του ’30 και του ’40. Το πιο ηλικιωμένο ακροατήριο του Ανδρέα είχε μνήμες από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Μεταξά, φέροντας στο πετσί του σημάδια από τον πόλεμο, τον Εμφύλιο, τις εξορίες και τη μετανάστευση.
Για ποιο λόγο, λοιπόν, κάθε χρόνο τέτοια μέρα κάνουμε ιστορικές αναδρομές και ενίοτε συναισθηματικές αναφορές στη Διακήρυξη και στον Ανδρέα; Δεν είναι ένας λόγος, είναι περισσότεροι.
Η Διακήρυξη ήταν ένα από τα φαινόμενα του Big Bang της Μεταπολίτευσης, συστατική ύλη ενός νέου κόσμου, ο οποίος, αν και εξελισσόμενος, προσδιορίζει το σημερινό περιβάλλον. Και στη χώρα μας ο μηχανισμός παραγωγής ιδεών, συνθημάτων, ακόμα και οραμάτων, σχηματίζεται πρωτίστως με αναφορές σε εμβληματικά στοιχεία του παρελθόντος. Όταν αδυνατείς να δημιουργήσεις κάτι νέο, επικαιροποιείς το παρελθόν. Το παλιό εμφανίζεται συχνά ως καινούργιο. Αλλά και το καινούργιο, για να πετύχει, πρέπει κάπως να δείχνει και παλιό. Αν δεχθούμε ότι η πολιτική μας ζωή πλέει ακόμα στα απόνερα του Εθνικού Διχασμού, το ΠΑΣΟΚ επικαιροποίησε το πρόσωπο και το περιεχόμενο της βενιζελικής παράταξης. Έκανε, αλήθεια, κάτι αντίστοιχο ο ΣΥΡΙΖΑ; Μόνο ως παραφθορά. Ο λαϊκισμός του Ανδρέα ήταν ο μοναδικός κώδικας συνεννόησης εκείνη την εποχή. Ο λαϊκισμός του Τσίπρα ήταν εκχυδαϊσμός.
Είναι βέβαια και ο Ανδρέας που προέρχεται από την εποχή των ηγετών, από τότε, δηλαδή, που οι προσωπικότητες διαμόρφωναν τη συγκυρία -σήμερα συμβαίνει περίπου το αντίθετο. Ηταν ο τελευταίος της περιόδου του πολιτικού πρωτογονισμού κατά την οποία τα πλήθη ακολουθούσαν τον ηγέτη ως τοτέμ. Σήμερα δεν συμβαίνει αυτό. Αν θέλετε, προσπαθήστε να φανταστείτε τον Ανδρέα στην εποχή των social media.
Ωστόσο ο βασικός λόγος που ανατρέχουμε ακόμα και σήμερα στην 3η του Σεπτέμβρη είναι αυτό που συμβαίνει στο κλείσιμο των μπαρ, όταν παίζει το «Καλημέρα ήλιε». Η περίοδος ΠΑΣΟΚ αποτυπώνεται στο λαϊκό θυμικό περίπου ως τα χρόνια της ανεμελιάς, οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες που πήραν χρώμα, τα ταξίδια στην Ευρώπη, οι πρώτες BMW και το βίντεο στα σπίτια. Σταδιακά το ΠΑΣΟΚ αποβάλλει το πολιτικό του δέρμα και επενδύεται με αφηρημένες συναισθηματικές αποχρώσεις τύπου happy days.
Και ξέρετε κάτι; Αυτό είναι υγιές. Αρρωστημένο, απατηλό και πονηρό είναι να ακούς μισό αιώνα μετά ότι η Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη παραμένει επίκαιρη.
