Τα παλιά ελληνικά διαβατήρια θυμίζουν τα σημερινά «υπηρεσιακά» ή διπλωματικά. Ήταν μπλε και σε μεγαλύτερο σχήμα, σαν iphone 6, ας πούμε. Έπιασα πάλι το πρώτο μου διαβατήριο μαζί με κάτι κουβέντες για τα 25 χρόνια από την πτώση του τείχους. Έχει μέσα σφραγίδες και βίζες που ο γιος μου θα αδυνατούσε να τις ταυτίσει με κράτη. Ναι, διαθέτω συλλεκτική σφραγίδα εισόδου στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας.
Επίσης έχω Σοβιετική Ένωση, Τσεχοσλοβακία και τόση Γιουγκοσλαβία που με κάνεις νταλικέρη με ροδάκινα από Βέροια για Αμβούργο. Χρειάστηκαν 25 χρόνια για να μην υπάρχει τίποτα από όλα αυτά. Το διαβατήριό μου και ο χάρτης της Ευρώπης άλλαξαν χρώμα και σχήμα. Μέχρι και ο νταλικέρης άλλαξε διαδρομή, πηγαίνει πια από Ιταλία. Μιλάμε, όμως, για διάστημα μίας αναπνοής στον ιστορικό χρόνο. Μέσα σε 25 χρόνια έγιναν τόσα πράγματα που, παλαιότερα, θα ήθελαν δεκαετίες, μπορεί και αιώνα. Ξέρω, είναι η παγκοσμιοποίηση που κάνει τον ιστορικό χρόνο να θυμίζει τον κινηματογραφικό. Ο χρόνος μικραίνει μαζί με τις αποστάσεις, ενώ η ελεύθερη μετακίνηση κεφαλαίων και ανθρώπων καμιά φορά επιβάλλει τις εξελίξεις πριν καν ωριμάσουν οι συνθήκες. Εκεί που ο στρατός πήγαινε σε έξι μήνες, ο πύραυλος φτάνει σε έξι λεπτά. Αυτό δεν είναι εξ ορισμού κακό, όσο και αν δυσφορεί η συντήρηση, ανεξαρτήτως προσήμου. Είναι συναρπαστικό.
Δείτε έναν άνθρωπο που βγαίνει τώρα στη σύνταξη. Γεννήθηκε στο μέσον του εικοστού αιώνα. Τα γεγονότα που παρακολούθησε στη διάρκεια της ζωής του συσσωρεύουν ιστορική ένταση που αντιστοιχεί σε δύο αιώνες του παλιού κόσμου. Σκεφτείτε τι έχουμε ζήσει τα τελευταία 25 χρόνια. Την πτώση του τείχους και την υποστολή της σοβιετικής σημαίας από το Κρεμλίνο. Τη διάλυση χωρών και τη δημιουργία νέων. Τον κόσμο να αλλάζει πρόσωπο και τον πλανήτη να γυρίζει πιο γρήγορα. Η ιστορία δεν τελείωσε. Οι ηττημένοι του χθες είναι με τους νικητές του σήμερα. Είναι ένας ενδιαφέρων νέος κόσμος, όχι πάντα όμορφος. Και τώρα, έτσι όπως γυρίζει η υδρόγειος, καρφώστε ένα δάχτυλο πάνω της και σταματήστε την με βία. Είστε στην Ελλάδα.
Φανταστείτε την Ελλάδα ακίνητη στο κέντρο ενός πολύχρωμου καρουζέλ. Τα πάντα γυρίζουν, εκείνη μένει ακίνητη. Και όταν δεν ζαλίζεται, πιστεύει ότι τα πάντα περιστρέφονται γύρω από αυτή. Θα άξιζε ένας ιστορικός αναλυτής να συγκρίνει τις αλλαγές που έγιναν στην Ευρώπη τα τελευταία 25 χρόνια με εκείνες που σημειώθηκαν στην Ελλάδα. Αυτό γίνεται και αλλιώς. Πάρτε τη σημερινή Ελλάδα και συγκρίνετε τα βασικά της χαρακτηριστικά με την Ελλάδα του 1989. Αρχίστε από τον Σαμαρά που ήταν και τότε πρωταγωνιστής των εξελίξεων και μετά περάστε σε πληγές και παθογένειες. Δεν είναι μικρό το διάστημα, ούτε κοντός ο χρόνος. Είμαστε εμείς που σέρνουμε τα πόδια μας, αλυσοδεμένοι με το παρελθόν. Η σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο σε οδηγεί στην απελπισία. Στην Ευρώπη παραμερίστηκαν αντιπαλότητες αιώνων για να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον οικονομικής συνεργασίας και πολιτιστικής όσμωσης.
Εδώ ακόμα δεν έχουμε ξεπεράσει τον εμφύλιο ή χρησιμοποιούμε τον διχασμό ως βασικό συστατικό στην άρθρωση πολιτικού λόγου. Παθογένειες, αγκυλώσεις και νοοτροπίες που μας γονάτισαν θρέφονται πια από νέους ξενιστές. Και όλα αυτά, συχνά διεκδικούν το άλλοθι της μνήμης. Σε λίγες μέρες θα αρχίσουν τα του Πολυτεχνείου. Και ο κυρίαρχος πολιτικός λόγος θα ζητήσει προσήλωση και συνέπεια σε μηνύματα και συνθήματα που ανήκουν σε μία άλλη εποχή, 41 χρόνια πίσω. Όμως η μνήμη δεν είναι πάντα επωφελής. Συχνά είναι και η λήθη χρήσιμη. Χιλιάδες άνθρωποι θα πάρουν το βήμα προς μία πρεσβεία, καταγγέλλοντας, πρωτίστως, τους ξένους- εμείς δεν φταίμε ποτέ, σε αυτά συμμετέχουμε μόνο με μερικούς Εφιάλτες. Όλα αυτά είναι παράγραφος στο αφήγημα που διαμόρφωσε συσχετισμούς και μηχανισμούς ισχύος κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Παραμένει κυρίαρχο. Δύσκολα θα αλλάξει. Στην Ελλάδα οι αλλαγές δεν έρχονται μέσα από κοινή βούληση και λογική. Έρχονται μόνο με τον χρόνο. Θέλει υπομονή και, δυστυχώς, μια ζωή δεν φτάνει.
