Πριν από μερικά χρόνια στο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, ένας κινέζος δισεκατομμυριούχος, ο Τζακ Μα, είπε στο ακροατήριο ότι το σύγχρονο σχολείο είναι, περίπου, για πέταμα. Διότι δεν είναι ακριβώς σύγχρονο. Το μοντέλο με τον δάσκαλο που διδάσκει τα παιδιά είναι αρχαίο και ξεκίνησε να παίρνει τη σημερινή του μορφή κατά τον 18ο αιώνα. Από τότε έγιναν, φυσικά, τεράστιες, θεαματικές αλλαγές, αλλά το μοντέλο παρέμεινε στη βάση του ίδιο και αναλλοίωτο. Τα παιδιά μπαίνουν στην τάξη και ο δάσκαλος τα περιμένει όρθιος μπροστά στον μαυροπίνακα. Και τους μεταδίδει γνώσεις. Μόνο που αυτό δεν είναι πλέον αρκετό. Οπως είπε ο Κινέζος, εστιάζουμε στη συσσώρευση γνώσης και αγνοούμε όλες εκείνες τις δεξιότητες που στο μάλλον θα κάνουν τον άνθρωπο να ξεχωρίζει από τις μηχανές. Τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν την ανάπτυξη και την αξιοποίηση της φαντασίας τους, τη διαχείριση του συναισθηματικού πλούτου, την ομαδικότητα και τις αξίες που συμβάλλουν στην κοινωνική συνοχή. Τα υπόλοιπα θα τα αναλάβουν οι μηχανές.
Το καλοκαίρι του 2019 ήμουν σε ένα τεχνολογικό συνέδριο στο Σαν Φρανσίσκο. Κάποια στιγμή, στον εκθεσιακό χώρο, έξω από την αίθουσα του συνεδρίου, βρέθηκα μπροστά στον Μπαράκ Ομπάμα που ανέλυε ένα θέμα διεθνούς πολιτικής. Οχι, ο Ομπάμα δεν ήταν εκεί. Ηταν το ολόγραμμα του, τροφοδοτούμενο από μία πρωτόλεια, για την εποχή, εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης. Η εταιρεία που ήταν πίσω από την εφαρμογή δημιουργεί ψηφιακά αντίγραφα γνωστών προσωπικοτήτων που θα χρησιμοποιηθούν στην εκπαίδευση. Θέλεις να μιλήσεις στα παιδιά για τον περίπλου της Γης από τον Μαγγελάνο; Φέρε τον ίδιο τον Μαγγελάνο να τους τα πει από πρώτο χέρι. Αυτό κάποια στιγμή, στο ορατό μέλλον, θα το δούμε να συμβαίνει στις σχολικές αίθουσες του προηγμένου κόσμου. Το πιθανότερο είναι ότι και τότε τα δικά μας παιδιά, τα ελληνόπουλα, θα απαγγέλλουν από στήθους αρχαία κείμενα, αραδιάζοντας στη συνέχεια ιστορικές ημερομηνίες.
Η Ελλάδα πάτωσε στο διεθνή μαθητικό διαγωνισμό της PISA. Λογικό. Ο συγκεκριμένος διαγωνισμός απαιτεί κριτική σκέψη και συνδυαστική λειτουργία με τη χρήση διαφορετικών πεδίων γνώσης. Αν όμως επρόκειτο για διαγωνισμό παπαγαλίας, θα τους είχαμε πάρει τα σκαλπ. Θα ανέβαιναν στο βήμα τα δικά μας παιδιά και οι άλλοι από κάτω θα έψαχναν να δουν πώς γίνεται το κόλπο, πού είναι κρυμμένο το βιβλίο από το οποίο διαβάζει το καμάρι μας. Αν, λοιπόν, το παγκόσμιο εκπαιδευτικό μοντέλο είναι παρωχημένο, φανταστείτε πού βρισκόμαστε εμείς. Παρακολουθούμε τις εξελίξεις από μακριά, από άλλον αιώνα. Το δικό μας μοντέλο ορίζεται από μία και μοναδική ανάγκη: να γίνουν με αδιάβλητο τρόπο οι εισαγωγικές εξετάσεις για την ανώτατη εκπαίδευση. Επιβραβεύουμε τον καλύτερο στην αποστήθιση προκειμένου να μην αμφισβητηθεί η επιλογή των εισακτέων. Εκ των πραγμάτων, αυτό το μοντέλο ανακυκλώνεται.
Ο εκπαιδευτικός που πέρασε στο Πανεπιστήμιο ως καλός παπαγάλος, θα διδάξει στα παιδιά αυτό που και ο ίδιος διδάχθηκε. Ταυτόχρονα, όμως, τα παιδιά ακούν όλο και λιγότερο καθώς το κινητό αποσπά συνέχεια την προσοχή τους. Και επειδή αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει τίποτα πιο ενδιαφέρον στον κόσμο από το TikTok, ο εγκέφαλος εστιάζει σε αυτό που του προσφέρει ευχαρίστηση με την έκκριση ντοπαμίνης, βάζοντας στην άκρη τα βαρετά της συμβατικής γνώσης. Ετσι βλέπεις τα παιδιά να συγχέουν την 28η Οκτωβρίου με την 25η Μαρτίου και να μη ξέρουν πού πέφτουν τα Γρεβενά. Δεν υπάρχει ούτε ενδιαφέρον, ούτε διαθέσιμος χώρος στον εγκέφαλο τους. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σήμερα στον δυτικό κόσμο θα αλλάξουν, σύμφωνα με τις έρευνες, τουλάχιστον πέντε επαγγέλματα στη ζωή τους. Και θα αντιμετωπίσουν πολύ πιο έντονο πλανητικό ανταγωνισμό. Πάντα θα υπάρχει ένας Κινέζος ή ένας Ινδός για να κάνει τη δουλειά πολύ πιο φθηνά από σένα. Εχουμε κλειστεί μέσα σε ένα φαύλο κύκλο, χωρίς διέξοδο. Τα τελευταία χρόνια μας απασχολούν, για παράδειγμα, τα Θρησκευτικά και οι αντιδράσεις για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Και όσες πολιτικές πρωτοβουλίες και αν αναληφθούν, θα συναντούν την άρνηση ενός συστήματος που δεν κοιτάζει μπροστά, αλλά μόνο κάτω, στα δικά του παπούτσια.
