Υπάρχουν τρεις τρόποι για να αποχαιρετήσεις μία χρονιά που φεύγει. Ο πρώτος είναι, απλώς, να υποδεχθείς την καινούργια, ευτυχής που είδες στο ημερολόγιο και αυτό το έτος. Αν μη τι άλλο, το νόημα της ζωής αρχίζει από την επιβίωση. Ο δεύτερος τρόπος είναι να αφήσεις ένα επιφώνημα πάνω από την timeline των γεγονότων. Πώς χώρεσαν όλα αυτά μέσα σε ένα χρόνο; Και ο τρίτος είναι να τρομάξεις: πόσο γρήγορα πέρασε και αυτός ο χρόνος;
Ναι, υπάρχει μία αντίφαση μέσα σε όλο αυτό. Η ζωή περνάει πλέον πιο γρήγορα, αλλά μας δείχνει και περισσότερα πράγματα. Οι προηγούμενες γενιές ήθελαν δεκαετίες για να ζήσουν αυτά που βλέπουμε εμείς μέσα σε ένα χρόνο. Ομως η ζωή έγινε και πιο βίαιη, πιο σκληρή. Πιο συναρπαστική. Δεν έχει υιοθετήσει μόνο κινηματογραφικό χρόνο, αλλά και ήθη. Ολοι πλέον ποζάρουν κάπου. Στον εαυτό τους και συνάμα στον κόσμο ολόκληρο. Βγάζουμε selfies, προσέχουμε την εικόνα μας, ψάχνουμε likes και επιβεβαίωση. Βλέπουμε εκεί όπου δεν μπορούσαμε να κοιτάξουμε παλιά. Ποθούμε και φθονούμε. Και ως σύνολα δεν μοιραζόμαστε πλέον ιδανικά, στόχους και οράματα, αλλά, κυρίως, συναισθήματα. Για αυτό και το 2016 είναι μία κομβική χρονιά στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο τροχός της ιστορίας δεν γύρισε από εθνικές, ταξικές ή θρησκευτικές συγκρούσεις. Αυτά είναι του παλιού κόσμου. Γύρισε κυρίως από το θυμικό των ανθρώπων.
Τα σημαντικότερα γεγονότα του 2016 είναι η εκλογή Τραμπ και το Brexit. Και τα δύο μπορείς να τα προσεγγίσεις καλύτερα αν βάλεις στην ανάλυσή σου το στοιχείο του αυθορμητισμού και του θυμικού. Και τα δύο στη βάση τους κατασκευάστηκαν από το ίδιο υλικό: τη δυσφορία των ανθρώπων για τη ζωή τους και την έκθεση τους, σαν πρόβατα, στο νέο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον επικοινωνίας. Πάντα οι άνθρωποι, ως εκλογικά σώματα, ήταν δεκτικοί στη χειραγώγηση από το σύστημα, μέσα από στεγανά. Τώρα όμως χειραγωγούνται σχεδόν από τον οποιονδήποτε. Η πολιτική και η εκλογική συμπεριφορά, δηλαδή αυτό που δημιουργεί τις δομικές αλλαγές στη Δύση, καθορίζεται πλέον σε μεγάλο βαθμό από συναισθηματικά κριτήρια και από την ποιότητα πληροφόρησης των ανθρώπων. Αν μάθαμε κάτι αυτή τη χρονιά, είναι πως πρέπει να δούμε από την αρχή βασικά λειτουργικά χαρακτηριστικά της Δημοκρατίας. Και αν θέλετε, οφείλουμε να επαναπροσδιορίσουμε την αγωγή του πολίτη. Ο υπεύθυνος πολίτης στις χώρες της Δύσης δεν χρειάζεται να δίνει μάχες στους δρόμους, αλλά στις λεωφόρους του δικτύου. Καλείται να αντιμετωπίσει το ψεύδος, τις θεωρίες συνωμοσίας, την παραπλάνηση των συμπολιτών του. Και πρέπει να είναι εκεί έξω, να υπερασπίζεται την αλήθεια. Και τη λογική. Η ανθρωπότητα κάνει επιστημονικά και τεχνολογικά άλματα, όμως η κοινή λογική συχνά απειλείται.
Πώς ήταν το 2016 για την Ελλάδα; Χρήσιμο. Εδειξαν να πιάνουν τόπο τα χρήματα του τρίτου μνημονίου. Αγοράσαμε τόση αλήθεια, που ελπίζουμε να φτάσει και για επόμενες γενιές. Οι μικρές καθημερινές ήττες του λαϊκισμού, οι κωμικές και συνάμα εξοργιστικές διαψεύσεις μεγαλόστομων υποσχέσεων, βοηθούν, στο μέτρο του δυνατού, στην οικοδόμηση μίας πιο ρεαλιστικής πολιτικής συμπεριφοράς. Οι επόμενες εκλογές, όποτε και αν γίνουν, θα είναι οι πρώτες που δεν θα διεξαχθούν υπό καθεστώς πλειοδοσίας παροχών και ανεδαφικών δεσμεύσεων. Θα είναι βέβαια διχαστικές, αλλά, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, μάθαμε και τα ξεπερνάμε αυτά.
Το 2016 είχαμε την έξαρση και την «διαχείριση» του Προσφυγικού. Ποιος θυμάται πια την Ειδομένη; Ποιος έχει μάτια για τους ξεχασμένους του Ελληνικού; Πριν από ένα χρόνο λέγαμε ότι είναι πρόκειται για μία ανθρωπιστική βόμβα που απειλεί την πατρίδα μας και σήμερα δεν μας απασχολούν ούτε καν οι νησιώτες που υφίστανται τις μεγαλύτερες συνέπειες.
Παρακολουθήσαμε επίσης την παράσταση με τις τηλεοπτικές άδειες. Την ξεχάσαμε κιόλας. Κακώς. Μας παρουσίασε τα πάντα: τον καιροσκοπισμό και τον τυχοδιωκτισμό της πολιτικής ζωής, τη διασύνδεση πολιτικών και επιχειρηματικών συμφερόντων, τα προβλήματα στη λειτουργία της Δικαιοσύνης. Είδαμε παραδοσιακές δυνάμεις του Τύπου να καταρρέουν, τα Εξάρχεια να βρίσκονται κοντά στην… αυτονομία, τον Ολυμπιακό να παραμένει κυρίαρχος και υπέροχους αθλητές να φέρνουν ολυμπιακές διακρίσεις.
Ηταν μία χρονιά που είχε πολλά, σχεδόν τα πάντα. Και όμως, είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξεχωρίσεις το γεγονός και το πρόσωπο της. Καλύτερα. Αρκετά μας κούρασαν τα τελευταία χρόνια. Ας έχει αυτός ο απολογισμός κυρίαρχο το προσωπικό στοιχείο. Ο καθένας ας δώσει τον δικό του τίτλο στη χρονιά που φεύγει και την ευχή του για την επόμενη. Ας ζήσουμε περισσότερο το 2017.
