Στην τελευταία μου ανάρτηση προσπάθησα να δείξω ότι το μέγεθος της φοροδιαφυγής είναι αποτέλεσμα της συλλογικής μας συμπεριφοράς, Έγραφα πως αυτή η χώρα δεν φαγώθηκε από καρχαρίες, αλλά από πιράνχας. Δεν κατάφερα να πείσω τους περισσότερους σχολιαστές (στο protagon), ίσως το ίδιο να ισχύει και για τους αναγνώστες που δεν σήκωσαν το χέρι από το mouse για να σχολιάσουν. Και όμως, από τότε που ο Πάγκαλος εκστόμισε το προκλητικό «μαζί τα φάγαμε», η θεωρία της συλλογικής ευθύνης ξεκλειδώνει όλο και περισσότερα δωμάτια με μυστικά και μπαούλα με σκελετούς.
Πιθανώς θα μου πείτε ότι η υιοθέτηση της είναι διχαστική και εξοργιστικά αφελής. Συμφωνώ. Θα πρόσθετα μάλιστα πως αυτή η συζήτηση διεξάγεται με ένα τεράστιο έλλειμμα λογικής, ολισθαίνει στις ρίζες του λαϊκισμού. Δεν μπορείς να θεωρείς τον λαό ως μία οντότητα που διακρίνεται από την κοινή της βούληση. Αυτή η απλούστευση είναι γεμάτη χυδαιότητα, ενέχει δόλο και χρησιμοποιείται για να τεκμηριωθεί το δικαίωμα λόγου εκ μέρους του λαού. Όμως είτε είσαι Λαζόπουλος, είτε Σαμαράς ή Τσίπρας, η ύπαρξη σου στα κοινά προσδιορίζεται ακριβώς αυτό αυτό το δικαίωμα που διεκδικείς: να μιλάς εκ μέρους του λαού. Κατά μία εκδοχή, οι πολιτικολογούντες βάζουν το λόγο τους στο αυλάκι που έχει σκάψει η θρησκεία. Εκφέρουν άποψη για μία οντότητα που είναι υπεράνω όλων, ερμηνεύοντας κατά συμφέρον τη βούληση της. Μόνο που αν αποφασίσεις να μπεις σε αυτά τα χωράφια, θα πατήσεις, θέλεις δεν θέλεις, κάποιες νάρκες με αντιφάσεις και παραλογισμούς.
Πότε είναι σοφός ο λαός; Όταν βγάζει παροιμίες ή όταν ψηφίζει; Πότε ισχύει το «ο λαός ξέρει κυρία μου» του Λαζόπουλου; Όταν βγαίνει στις πλατείες ή όταν βλέπει τουρκικά σίριαλ; Λεπτομέρειες. Οι γενικεύσεις του λαϊκισμού ισοπεδώνουν τις ενστάσεις της λογικής. Όμως όταν δέχεσαι τον λαό ως μία οντότητα, οφείλεις να απαντάς και στις αντιφάσεις που προκύπτουν. Αν ο λαός είναι σοφός και κυρίαρχος, όπως λέγεται, τότε πως γίνεται να κάνει λάθος στην εκλογή των αντιπροσώπων του; Και αν, τελικά, είναι οι πολιτικοί αυτοί που οδήγησαν τη χώρα στην καταστροφή, τότε ο λαός πρέπει να είναι ή συνένοχος ή βλάκας, εξαπατηθείς κατά συρροή και επί δεκαετίες. Τελικά αν όλα έγιναν ερήμην του λαού, πώς ευσταθεί τώρα η επίκληση της βούλησης του;
Δεν βγαίνει άκρη. Και δεν βγαίνει άκρη επειδή η έννοια του λαού, όπως την αντιλαμβανόμαστε, δεν υφίσταται. Αν μάλιστα επιχειρήσετε να την προσδιορίσετε αντικειμενικά, θα τα παρατήσετε. Τι ακριβώς είναι ο λαός; Είναι απλώς το σύνολο των κατοίκων της χώρας με ελληνική ιθαγένεια; Ναι, με μια γενική ματιά αυτό είναι. Από εκεί και πέρα οι διακλαδώσεις είναι τόσες πολλές, σαν αυλακιές επάνω σε σανίδι. Είμαστε τόσο διαφορετικοί αν και έχουμε περισσότερα κοινά συμφέροντα απ’ ότι απόψεις.
Ωραία. Άρα αφού ο λαός δεν έχει ένα πρόσωπο, δεν διαθέτει κοινή βούληση και άποψη, πώς είναι δυνατόν να ευσταθεί η έννοια της συλλογικής ευθύνης; Επιτρέψτε μου να επιμένω: ευσταθεί. Απλώς δεν πρόκειται για συνειδητή συμπεριφορά, αλλά για αντανακλαστική. Τείνω να πιστέψω πως ακόμα και αν φέρεις ένα μεγάλο αριθμό Σουηδών για να ζήσει ανάμεσά μας, στο τέλος θα συμπεριφερθούν όπως εμείς. Όταν έχεις απέναντί σου ένα κράτος που σε προκαλεί να το κλέψεις και να το μισήσεις, η λογική λέει πως θα ακολουθήσεις το ένστικτο σου. Είναι το κράτος που διεγείρει με αρνητικό τρόπο τα συλλογικά μας αντανακλαστικά. Είμαστε φοροφυγάδες επειδή μπορούμε να κλέψουμε την εφορία. Καμιά φορά αντιστεκόμαστε στις αδικίες ή έτσι νομίζουμε. Μπαζώνουμε τις παραλίες μας επειδή δεν υπάρχει κάποιος να μας σταματήσει. Και μας σαγηνεύει η διαφθορά γιατί ο νόμος κρατά τις αποστάσεις του. Και εδώ βέβαια έρχεται η αντίφαση και σε κυκλώνει. Ποιος ευθύνεται για αυτό το κράτος; Ποιος το έφτιαξε; Ποιος το «τρέχει»; Ποιος εκλέγει τους διαχειριστές του; Όντως το κουβάρι περί συλλογικής ευθύνης δεν ξεμπλέκεται εύκολα. Είναι σαν να ρωτάς για την κότα και το αυγό και εσύ να είσαι η κότα.
