Στις 9 Μαϊου 1950, ο γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν κάλεσε τις μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης να συνεργαστούν στην παραγωγή χάλυβα και άνθρακα. Αυτή η δήλωση έμεινε γνωστή ως Διακήρυξη Σουμάν και ήταν περισσότερο τολμηρή από όσο δείχνει σήμερα.
Με τα ερείπια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου να καπνίζουν, το συρματόπλεγμα να χωρίζει τον κόσμο σε δύο στρατόπεδα και τα σοβιετικά τανκς να είναι με αναμμένη τη μηχανή, μία κουβέντα περί συνεργασίας στην Ευρώπη θα μπορούσε να ακουστεί και ως ουτοπική. Στην πραγματικότητα λίγοι της έδωσαν και τη σημασία που της άξιζε. Ας πούμε η είδηση στις περισσότερες ελληνικές εφημερίδες καλύφθηκε με μονόστηλο. Λογικό και αυτό. Η Ελλάδα είχε πάντα τον δικό της τρόπο –και χρόνο- για να αντιλαμβάνεται τις εξελίξεις.
Η συνέχεια δεν είναι, απλώς, γνωστή. Εχει αλλάξει τις ζωές μας και, σε μεγάλο βαθμό, προσδιορίζει πώς θα κυλήσουν οι ζωές των παιδιών μας. Και είναι βέβαιο πώς εκείνη τη μέρα, σαν σήμερα το 1950, δεν θα υπήρχε ούτε ένας Ευρωπαίους, μήτε ο ίδιος ο Σουμάν, που να ήταν σε θέση να προβλέψει πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Διότι η πολιτική ιστορία της Ευρώπης δεν είναι γραμμένη με κοινά ανακοινωθέντα, αλλά με συνθήκες ανάμεσα σε εχθρούς που έπρεπε να συμβιβαστούν ο ένας με την ύπαρξη του άλλου. Και η οικονομική συνεργασία είναι ο καλύτερος τρόπος για να μετατραπεί η αντιπαλότητα σε αμοιβαίο συμφέρον.
Δεν έχουν περάσει ούτε εβδομήντα χρόνια από τη Διακήρυξη Σουμάν και, εμείς οι Ευρωπαίοι, έχουμε πετύχει όσα δεν μπορούσαν να φανταστούν οι παππούδες μας. Τους τελευταίους δέκα αιώνες σφαχτήκαμε τόσες φορές μεταξύ μας, ώστε η σημερινή μας συνύπαρξη είναι πιο σπουδαία από όσο δείχνει. Θυμηθείτε πώς ξεκίνησε ο 20ς αιώνας, πώς πήγε μέχρι το μέσον και πώς τελείωσε. Αν ο αιώνας που άρχισε με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησε, στην ανατολή του επόμενου, στο ευρώ, τότε δεν είναι άστοχο το στοίχημα της Ομοσπονδίας μετά από μερικές δεκαετίες. Ναι, δεν είναι εύκολο. Πέρα από την ιστορική, πολιτιστική και γλωσσική ανομοιογένεια, υπάρχει μια τεράστια παλέτα συγκρουόμενων συμφερόντων. Και, εκτός των άλλων, η αποχώρηση της Βρετανίας, αλλά και η ανησυχητική έξαρση του λαϊκισμού υπενθυμίζουν τον ευαίσθητο χαρακτήρα των ισορροπιών. Ναι, η Ιστορία δεν εξελίσσεται πάντα με γραμμικό τρόπο, το σενάριο του σπιράλ είναι και αυτό ρεαλιστικό. Όμως μακροπρόθεσμα, οι ζωές των ανθρώπων βελτιώνονται. Μπορεί κάποιοι να είναι άτυχοι και να έζησαν τη ζωή τους μέσα στο ιστορικό σπιράλ, όμως αν δεις την Ιστορία ως ορίζοντα, πάντα στο βάθος υπάρχει φως.
Κανένας, μα κανένας, Ευρωπαίος δεν είδε τη ζωή του να επιδεινώνεται επειδή η χώρα του συμμετείχε στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Και, από την άλλη, φανταστείτε τι θα είχε συμβεί σε μας, έτσι και κάναμε, τέλη ‘70ς-αρχές ‘80ς, δημοψήφισμα για την ένταξη μας στην ΕΟΚ. Με τον κυρίαρχο λαϊκισμό της εποχής θα είχαμε επιλέξει την παραμονή μας εκτός ΕΟΚ με ποσοστό κοντά στο 70%.
Σήμερα είναι η Ημέρα της Ευρώπης και πρόκειται να ακούσουμε απίστευτες ανοησίες, εδώ και στο εξωτερικό. Εδώ, ας πούμε, έχουμε ως και υπουργούς που ισχυρίζονται ότι η Ευρώπη καταρρέει. Ευτυχώς λένε ψέματα ή εκφράζουν ευσεβείς πόθους. Παρά τα προβλήματα, η Ευρωπαϊκή Ενωση παραμένει το καλύτερο πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον που γνώρισε η ήπειρος στη μακρά ιστορία της. Προφανώς η μέρα που οι άνθρωποι θα αυτοπροσδιορίζονται πρώτα ως Ευρωπαίοι και μετά με την εθνική τους ταυτότητα, είναι μακριά. Πολύ μακριά. Ισως να μην έρθει ποτέ. Δεν χρειάζεται να έρθει. Αρκει να ξημερώσει εκείνη η μέρα που οι περισσότεροι Ευρωπαίοι θα βλέπουν τον κόσμο με κοινή ματιά και, κυρίως, αμοιβαίο συμφέρον. Η νέα Ημέρα της Ευρώπης.
