Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 τα ελληνικά κόμματα εξουσίας δεν εξέδιδαν απλώς προγράμματα, τύπωναν υπερπαραγωγές. Διόλου άσχημα, ιδιαίτερα αν είχες δουλειά στην επικοινωνία και στις εκτυπώσεις. Φανταστείτε κάτι πολυτελείς εκδόσεις με την αισθητική προσέγγιση της «Σκοπιάς» που εκδίδουν οι μάρτυρες του Ιεχωβά. Σχεδόν το ίδιο, αλλά σε ιλουστρασιόν. Και με συγγενές περιεχόμενο. Μπορεί να άλλαζε η γλώσσα και η στόχευση, αλλά η φιλοσοφία ήταν από το ίδιο καλούπι. Κοινώς η οικογένεια της φωτογραφίας θα ζήσει ευτυχισμένη, αν γίνουν όσα περιγράφονται στη διπλανή σελίδα. Εν προκειμένω οι Μάρτυρες είχαν καλύτερη σχέση με την αλήθεια. Σου έδιναν υποσχέσεις που παραπέμπουν στη βασιλεία του Θεού. Τα κομματικά επιτελεία ήταν πιο γενναιόδωρα. Δεν χρειαζόταν να πεθάνεις, ούτε να περιμένεις μέχρι το τέλος της αιωνιότητας.
Ο κόσμος θα άρχιζε να αλλάζει μετά από τρεις εβδομάδας και θα γινόταν αγνώριστος μέχρι να περάσουν τέσσερα χρόνια. Βλακείες. Κανείς δεν πίστευε λέξη, ούτε οι συγγραφείς των προγραμμάτων. Να, τώρα είναι Κυριακή πρωί, γράφω, και από το αριστερό αυτί μπαίνουν στο κεφάλι μου οι εξαγγελίες του Σαμαρά. Δεν δίνω ιδιαίτερη σημασία, γιατί αν τα πάρεις όλα αυτά στα σοβαρά πρέπει να τα εξετάζεις σαν λευκό τραπεζομάντιλο πριν από επίσημο τραπέζι. Από την άλλη, ο πρόεδρος έχει την κατανόησή μου. Δεν μπορείς να κατέβεις στις εκλογές χωρίς «πλαίσιο, όραμα και αρχές». Οι εκλογές χρειάζονται δύο παραμέτρους. Πρόγραμμα και διακύβευμα. Μη σας τρομάζουν οι όροι, τα πράγματα είναι εξαιρετικά απλά.
Το διακύβευμα ορίζεται από τη χρονική συγκυρία. Κάποτε ήταν η «Αλλαγή». Μετά «το δυνάμωμα της Αλλαγής». Ακολούθησε η «κάθαρση». Μετά κάτι περίεργο του Ανδρέα, που τώρα μου διαφεύγει. Ύστερα ήρθε ο «εκσυγχρονισμός» και η ΟΝΕ. Το χρηματιστήριο. Η επανίδρυση του κράτους. Ο ΓΑΠ, που ήταν μόνος του διακύβευμα. Τώρα το καταραμένο διακύβευμα παίζει σαν μπίλια φλίπερ μεταξύ Ευρώπης και μνημονίου, ευρώ και δραχμής, πατριωτισμού και προδοσίας. Κρατήστε το αυτό. Πάμε τώρα στα προγράμματα.
Σε γενικές γραμμές τα προγράμματα προσδιορίζονται από το διακύβευμα. Όταν, ας πούμε, το διακύβευμα ήταν το δυνάμωμα της Αλλαγής, ήξερες ότι το καλό πρόγραμμα δεν ήταν αυτό που έγραφε ο Παρασκευάς Αυγερινός, αλλά το Λευτέρης Πανταζής – Άντζελα Δημητρίου στον Διογένη. Άλλωστε και αυτά τα προγράμματα, τόσο της Συγγρού όσο και της παραλιακής, χρηματοδοτήθηκαν από άλλα προγράμματα, τα κοινοτικά. Σήμερα το διακύβευμα επιδέχεται ατομικό προσδιορισμό, ο καθένας το ορίζει όπως θέλει, αλλά σίγουρα είναι κάτι πολύ, μα πολύ σοβαρό και έχει να κάνει με τη γενική κατεύθυνση της χώρας. Το εκλογικό σώμα έχει περιορίσει το ενδιαφέρον του στα απολύτως αυτονόητα και βασικά. Το κόμμα που θα παρουσιάσει πρόγραμμα για την Παιδεία κάνει κακό χιούμορ. Ο υποψήφιος που θα μιλήσει στα σοβαρά για τον Πολιτισμό συμμετέχει στις εκλογές άλλης χώρας.
Ασφαλώς και δεν πρόκειται για θέματα ήσσονος σημασίας – η καχεξία τους αποτελεί τη βάση των δεινών μας. Όμως δεν υπάρχει λόγος να κοροϊδευόμαστε συζητώντας για την Παιδεία, όταν όλοι γνωρίζουμε ότι η επόμενη μέρα θα είναι σαφώς χειρότερη. Κατά πάσα πιθανότητα δεν υπάρχει λόγος να συζητήσουμε οτιδήποτε άλλο πέρα από τη γενική κατεύθυνση της χώρας. Όμως ακόμα και εδώ το διακύβευμα δεν τίθεται με έναν τρόπο. Εσύ, ας πούμε, μπορεί να θέτεις το δίλημμα για πορεία εντός ή εκτός Ευρώπης. Άλλος θα στο θέσει μεταξύ πατριωτισμού και προδοσίας. Ο τρίτος θα σε καλέσει να διαλέξεις μεταξύ ταπείνωσης και αξιοπρέπειας. Είναι σαν να αλλάζεις ρούχα στη Σκύλλα και στη Χάρυβδη. Είναι, λοιπόν, οι εκλογές που τα προγράμματα δεν έχουν καμία πρακτική και πολιτική αξία. Άλλωστε ΠΑΣΟΚ και ΝΔ θα κινηθούν σε έναν προκαθορισμένο άξονα, ενώ οι υπόλοιποι έχουν αποστάσεις από τη σφαίρα της σκληρής πραγματικότητας. Και όλοι τους βρίσκονται μακριά από την αλήθεια, άλλος λίγο και άλλος πολύ. Οι ψηφοφόροι δεν καλούνται να επιλέξουν πρόγραμμα, αλλά δίλημμα. Και αν είσαι αναποφάσιστος δεν ψάχνεις απάντηση, αλλά την ερώτηση.
