Υπάρχει ένα πεδίο στο οποίο η επιστήμη δεν πρόκειται ποτέ να απαντήσει πειστικά ή καταπραϋντικά στην αγωνία των ανθρώπων. Είναι η αγωνία του θανάτου
Στην αυτοβιογραφία του ο παγκοσμίως διακεκριμένος Φυσικός Δημήτρης Νανόπουλος σημειώνει ότι αν δεν υπήρχε η πολιτισμική παρέμβαση του χριστιανισμού στον δυτικό κόσμο, ενδεχομένως να είχαμε πατήσει στο φεγγάρι δύο αιώνες νωρίτερα. Η θέση ασφαλώς δεν επιδέχεται τεκμηρίωση, είναι μία εκτίμηση, ίσως και ευφυολόγημα, για να καταδείξει τη θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στην επιστήμη και στις υπαρξιακές αναζητήσεις των ανθρώπων. Η επιστήμη στηρίζεται σε έρευνα και πειραματικές αποδείξεις. Τα υπαρξιακά και θρησκευτικά πατούν σε πίστη και πεποιθήσεις. Η σύγκρουση αυτή βασίζεται και σε κάτι ακόμα. Για χιλιάδες χρόνια η θρησκεία είχε αναλάβει και τη δουλειά της επιστήμης, πριν την παραδώσει στη φιλοσοφία. Ηταν το μέσο που χρησιμοποίησαν οι άνθρωποι για να εξηγήσουν τον κόσμο, αλλά και για να απαντήσουν παρηγορητικά στην αγωνία του θανάτου.
Επίσης η θρησκεία ήταν και ένα μέσο κοινωνικής συνοχής και ελέγχου πάνω στο οποίο βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό η συγκρότηση της κοσμικής εξουσίας. Για αιώνες οι οργανωμένες κοινωνίες, όταν δεν απέδιδαν στον ηγεμόνα θεία χαρακτηριστικά, πίστευαν ότι η ισχύς του εκπορεύεται ελέω Θεού, από τον Δημιουργό. Ομως όσο εξελίσσεται η επιστήμη και εμπλουτίζεται η ανθρώπινη γνώση, η θρησκευτική πίστη οπισθοχωρεί, τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες. Και αυτό είναι λογικό. Η επιστήμη δίνει απαντήσεις, ενώ, τον 20ο αιώνα οι άνθρωποι κατάλαβαν ότι τα αντιβιοτικά προσφέρουν πιο άμεσες και αποτελεσματικές λύσεις από την προσευχή. Πολλοί τα συνδυάζουν και τα δύο, αλλά μέχρι στιγμής η προσευχή δεν έχει αποδειχθεί ισχυρότερη από τα φάρμακα. Σύμφωνα με στοιχεία έρευνας που δημοσιοποίησε η διαΝΕΟσις (και δημοσιεύθηκε εκτενώς στο φύλλο της Μεγάλης Τρίτης), κατά την τελευταία εικοσαετία ο αριθμός των συμπατριωτών μας που δηλώνουν ότι πιστεύουν στον Θεό, μειώθηκε σχεδόν κατά 20%. Το 2005 ήταν στο 92% και τώρα είναι κάπου στο 75%. Πού αποδίδεται αυτή η εξέλιξη; Μα στην άφιξη νέων γενεών που μορφώνονται καλύτερα και αντιλαμβάνονται με μεγαλύτερη αμεσότητα τα επιστημονικά επιτεύγματα. Σε έναν υλιστικό κόσμο η πνευματικότητα, αναγκαστικά, κάνει στην άκρη. Και εν τέλει, εκεί που κάποτε υπήρχε μόνο προσευχή και εξομολόγηση, σήμερα διατίθενται ψυχοφάρμακα και ψυχαναλυτικές συνεδρίες.
Ωστόσο υπάρχει ένα πεδίο στο οποίο η επιστήμη δεν πρόκειται ποτέ να απαντήσει πειστικά ή, καλύτερα, καταπραϋντικά στην αγωνία των ανθρώπων. Είναι η αγωνία του θανάτου. Στο μέλλον, βέβαια, η επιστήμη μπορεί να ακυρώσει το ερώτημα, προσφέροντας την αθανασία. Αλλά μέχρι τότε, οι άνθρωποι θα αναζητούν κάτι για να ακουμπήσουν την αγωνία, την απελπισία, την προσδοκία του αδιανόητου που μόνο ένα θαύμα μπορεί να ικανοποιήσει. Είναι Μεγάλη Παρασκευή, ανάβεις ένα κερί στους νεκρούς σου και συλλογιέσαι, έστω για μία στιγμή, ότι είσαι κοντά τους. Η φλόγα του κεριού περιέχει το πρόσωπο τους και η ζεστασιά του το χάδι τους. Αυτό το αίσθημα δεν μπορεί να αναπληρωθεί μήτε από την επιστήμη, μήτε από τη ψυχοθεραπεία.
Η πίστη οφείλει πολλά στον θάνατο, είτε πρόκειται για τον επερχόμενο δικό σου, είτε για την απώλεια των αγαπημένων. Υπάρχουν βέβαια και εκείνοι, οι βαθιά προσηλωμένοι, καθυποταγμένοι στην πίστη, που ζουν για τον θάνατο τους. Συμπεριφέρονται σαν παίκτες παιχνιδιού με σκοπό να μαζέψουν, εν ζωή, τους περισσότερους πόντους και να τους εξαργυρώσουν στο ταμείο της άλλης ζωής. Ευτυχώς οι περισσότεροι, ελπίζω, δεν είναι έτσι. Παρατηρώ αυτές τις μέρες τους ανθρώπους που συρρέουν στις εκκλησίες για να παρακολουθήσουν τη λειτουργία ή έστω να ανάψουν ένα κερί. Ολο το μυστικό βρίσκεται στις σκέψεις που κάνουν όταν αφήνουν το κερί στο χώμα, σαν μία συμβολική τελετή ενταφιασμού, αλλά και όταν σταυροκοπιούνται μπροστά στα εικονίσματα. Τι σκέφτονται εκείνη τι στιγμή; Απευθύνονται στο Θεό όπως περιγράφεται από τα απλοϊκά αρχαία σχήματα, μίας ανδρικής μορφής, ενίοτε τιμωρητικής, που επέλεξε το Ισραήλ ως εκλεκτό λαό, στέλνοντας στη Γη τον Υιό Του; Νομίζω πως όχι. Απλώς ψάχνουν ένα κανάλι, μία δίοδο που οδηγεί μακριά από εδώ, στο Υπερφυσικό. Νιώθουν αδύναμοι και λυγίζουν μπροστά στο ενδεχόμενο της συμπαντικής μοναξιάς. Δεν πιστεύω σε τίποτα και καμιά φορά αισθάνομαι δυστυχής για αυτό. Και μόνος. Ομως όσο μεγαλώνω, βρίσκω στην απλή θρησκευτική πίστη, που θεωρώ αυταπάτη, κάτι που μας συνδέει με τους μακρινούς προγόνους μας. Μία αδυναμία που μας περιγράφει και μας ορίζει ως ανθρώπους.
