Πριν από μερικούς αιώνες μια ζωή δεν έφτανε για να αλλάξεις εποχή. Στον εικοστό αιώνα, ναι, η ζωή μεγάλωσε και μίκρυνε ο ιστορικός χρόνος – μέσα σε μια ζωή έβλεπες τον κόσμο να αλλάζει θεαματικά. Τώρα ο ιστορικός χρόνος γίνεται τηλεοπτικός. Και ακόμα πιο δύσκολο: ακόμα κι αν δεν παράγουμε εμείς την ιστορία, καλούμαστε να την καταναλώσουμε. Ζεις με βάση τις αποφάσεις άλλων. Πάντα ήταν έτσι, τώρα είναι πιο άμεσο και πιο κυνικό.
Και το σοκ είναι, πλέον, ισχυρότερο. Οι κοινωνίες αλλάζουν άποψη λες και γυρίζουν το κεφάλι σε άλλη κατεύθυνση. Τόσο γρήγορα, τόσο απλά. Αρκεί το ερέθισμα να είναι ισχυρό. Θυμηθείτε τις δημοσκοπήσεις πριν από την κρίση. Οι Έλληνες ήταν ο λαός που δημοσκοπικά όριζε την έννοια του ευρωπαϊσμού, ενώ εμφάνιζε τα χαμηλότερα ποσοστά ευρωσκεπτικισμού. Εννοείται ότι το κίνητρο δεν ήταν πολιτισμικό. Η ευμάρεια φώτιζε τα αστεράκια στις μπλε σημαίες, ενώ ένα ανομολόγητο απωθημένο έβρισκε εκπλήρωση με την πλήρη και λειτουργική ένταξή μας στη Δύση.
Χρειάστηκαν λιγότερες από χίλιες νύχτες μέχρι να ξημερώσει η μέρα που ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μίλησε για Ευρωπαϊκή Ένωση που επιλέγει τα θύματά της. Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης αποκαλεί gangsters τους εν δυνάμει συνομιλητές του, ενώ ούτε λόγος να γίνεται για τις θέσεις και τη διαλεκτική των άλλων κομμάτων που βρίσκονται εκτός του κυβερνητικού συνασπισμού. Δεν αυθαιρετούν. Στο λαϊκό θυμικό απευθύνονται. Ειδικά ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν πρέπει να έχει κάνει πιο πετυχημένη δήλωση ως προς το βαθμό αποδοχής της. Μία ατυχής δήλωση, με αποδοτικό αποτέλεσμα – συμβαίνει συχνά.
Η εποχή άλλαξε μέσα σε λίγα χρόνια. Η Ευρώπη αντιμετωπίζεται ως δυνάστης, ως κάποιος που επιλέγει θύματα. Η ανάλυση είναι, πλέον, δεδομένη: ο πλούσιος βορράς λεηλατεί τον ασθενικό νότο. Σωστή ή λάθος, δεν μας απασχολεί αυτή τη στιγμή. Δημιουργεί, όμως, ένα νέο πολιτισμικό δεδομένο: τον αντιευρωπαϊσμό που θρέφεται και από παραδοσιακές μνήμες με τον λαιμό που στρέφει προς τη Δύση και τη ψυχή που μένει στην Ανατολή. Δεν χρειάζονται πολλά. Αρκεί μία είδηση, μία εξέλιξη εδώ ή εκεί και η απόσταση μεγαλώνει. Ο κίνδυνος να πάρουμε σαφείς αποστάσεις είναι εμφανής. Αλλά δεν τον αντιλαμβανόμαστε όλοι ως κίνδυνο και αυτό είναι το πρόβλημά μας.
