Στο μακρινό μέλλον μπορεί να μη φτιάχνουν μπακαλιάρο με σκορδαλιά την 25η Μαρτίου. Ίσως φτιάχνουν μαρμελάδα νεράντζι. Δεν θα θυμούνται όλοι τον λόγο, αλλά κάποιοι θα σημειώνουν πως το έθιμο έχει κοινές ρίζες με τις νεραντζιές που υπήρχαν στην Πλατεία Συντάγματος. Είναι πιθανό στο μέλλον να μη βγαίνουν άρματα στον δρόμο ούτε άνδρες με συντονισμένο βήμα. Μπορεί να μη χρειάζεται ή να μην πρέπει να χρειάζεται. Ποιος ξέρει; Η παρέλαση της 25ης Μαρτίου θα είναι αφορμή για μία μαζική έξοδο κοινωνικών ομάδων που διεκδικούν, διαμαρτύρονται, διασκεδάζουν ή φωνάζουν. Στο μέλλον η 25η Μαρτίου θα σημαίνει κάτι διαφορετικό.
Τα πράγματα υπάρχουν για να αλλάζουν και τα σύμβολα έχουν ημερομηνία λήξεως. Ναι, φυσικά και η κοινωνία μπορεί να κρατήσει από την επέτειο μόνο τη σκορδαλιά και τους κανονιοβολισμούς. Ίσως επιλέξει να τιμά κοινωνικούς αγώνες κατατάσσοντας τους εθνικούς στη σφαίρα του αυτονόητου. Σε λίγα χρόνια πάνω στην 25η Μαρτίου δεν αποκλείεται να βαδίζει πορεία μεγαλύτερη από εκείνη της Πρωτομαγιάς. Και -πού ξέρεις;- μέχρι που θα ενσωματώσει την κινητοποίηση του Πολυτεχνείου. Όλα σε ένα, μια επέτειος με ευέλικτο συμβολισμό.
Όμως τι συμβαίνει σήμερα; Επανάσταση, φουστανέλες, μεγάλα λόγια και ήρωες με ύφος που ταιριάζει στις δάφνες και χωράει στο κάδρο. Δείχνουν γραφικά. Ίσως και να είναι. Ακόμα λειτουργούν ως συνεκτικός ιστός, ως η ουσία που μπορεί να συγκολλήσει κομμάτια τόσο ξένα μεταξύ τους. Αυτό δεν είναι παράλογο. Διακόσια χρόνια δεν είναι δα και σημαντικό διάνυσμα τη γραμμή του χρόνου. Τρεις ζωές στη σειρά είναι, μια ανάσα, άντε δύο. Τα λάβαρα του ’21 σκέπασαν τα εθνικά μας ψέματα, αλλά έγιναν και κουρέλια για να καλύψουμε τη γύμνια μας. Τα σύμβολα χρησιμοποιήθηκαν ως προσχήματα, άλλοθι εγκλημάτων, δάχτυλα να κρυφτούμε. Τώρα η «ιερότητα» τους υποχωρεί μπροστά στην αλήθεια. Ναι, είναι βίαιο αυτό που συμβαίνει με τις παρελάσεις. Βίαιο, αλλά αληθινό. Εθνικό.
